Thuiskomst

Met kracht wordt de slinger rondgedraaid, het gaspedaal zachtjes ingedrukt, dan weerklinkt het geluid waarop iedereen wacht. Passanten nemen hun smartphone, café-eigenaren lopen hun terras op, achter de ramen van oude huizen verschijnen nieuwsgierige gezichten. Iedereen beseft: hier ronkt geen normale auto. En ze hebben gelijk! Het krachtige sonore achtergrondgeluid komt uit de watergekoelde 1,1-liter viercilindermotor van een Austro-Daimler ADS-R – een racewagen die meer dan 100 jaar geleden door Ferdinand Porsche werd gebouwd. Momenteel is deze het oudste model in het Porsche Museum dat nog rijdt. De man aan de slinger is Jan Heidak, autotechnicus en de jongste medewerker in de garage van het museum. Samen met zijn leermeester Kuno Werner heeft hij de oldtimer rijklaar gemaakt na maandenlang werk. Vandaag brengen ze hem voor Christophorus naar huis, terug naar zijn geboorteplaats, terug naar Wiener Neustadt in Oostenrijk.

De droom van de visionair

Ferdinand Porsche sleutelt in 1920 aan de realisatie van een baanbrekend idee. De toen 45-jarige is in die tijd algemeen directeur bij de automobielfabrikant Austro-Daimler in Wiener Neustadt, ruim 60 kilometer ten zuiden van Wenen. Zijn visie: een personenauto voor de gewone man – in grote aantallen, licht en betaalbaar. Porsche, toen al een bekende autobouwer, loopt daarmee decennia vooruit op de latere massaproductie in de auto-industrie. In Alexander Joseph Graf Kolowrat-Krakowsky, met bijnaam Sascha, vindt hij een bondgenoot. Kolowrat is aandeelhouder van Austro-Daimler, filmproducent – en een enthousiast motorsportfan. Voor de geplande seriewagen is toestemming nodig van het bestuur van Austro-Daimler dat sceptisch tegenover het project staat. Porsche weet zeker dat positieve aandacht na een racedeelname perfect is om de critici te overtuigen. Dus realiseert hij naast de geplande personenauto met slechts 1.100 kubieke centimeter cilinderinhoud ook een raceversie: de ADS-R. Omdat Kolowrat het project financiert, wordt de racewagen naar hem vernoemd: Sascha. Er ontstaat een 598 kilogram lichte racewagen naast de geplande standaard vierzitter. In 1922 maken vier prototypes hun debuut – bij de Targa Florio, de wegrace voor waaghalzen door het Siciliaanse Madoniegebergte. De racewagens zijn op de valreep klaar om deel te nemen aan de race. Tijdens de treinrit lakken de medewerkers van Porsche de vier aluminium carrosserieën nog snel rood, zodat ze in Italië niet heel erg opvallen en gestolen worden. Om ze uit de verte beter te kunnen onderscheiden, laat Kolowrat symbolen van speelkaarten aanbrengen.

Drie van hen starten in de 1,1-liter-klasse. Kolowrat, die zelf achter het stuur zit van een prototype, valt uit met motorschade, de andere twee behalen een dubbele overwinning in de klasse. De vierde Sascha-racewagen, uitgerust met een 1,5-liter-motor, neemt het in de sterkere, open klasse op tegen de concurrentie. Na 432 kilometer, 6.000 bochten en hellingen tot wel 12,5 procent eindigt hij op de 19e plek in het algemeen klassement. Topsnelheid: 144 km/h. De Italiaanse pers is vol lof over de ADS-R, er wordt gesproken over “de openbaring van de Targa Florio”. Het bijzondere hiervan: Sascha strijdt tegen racewagens met motoren die tot wel vijf keer sterker zijn, maar zijn gemiddelde snelheid is uiteindelijk maar 8 km/h lager. Ook het bestuur van Austro-Daimler ziet wat er gebeurt. Maar doet verder niks. Dus sprint Sascha verder, tijdens 52 races wint hij nog 22 keer. En toch spreekt het bestuur zich definitief uit tegen een serieproductie, vanwege financiële redenen, de inflatie en omdat ze Oostenrijk te klein vinden als geschikte markt. Dus blijft het bij de weinige prototypes van de ADS-R. En bij het idee van Ferdinand Porsche van een lichte en betaalbare wagen die hij vastberaden blijft nastreven.

Eindelijk thuis

Terug naar 2023 in Wiener Neustadt. In de Herrengasse schijnt de zon. In deze straat staan veel monumentale gebouwen, waarvan de historie deels teruggaat tot in de middeleeuwen. Jan Heidak trapt het gaspedaal in – en na meer dan 100 jaar komt Sascha weer op deze plek in beweging, rijdt rondjes door het oude centrum, rijdt rond de laatromaanse dom en rolt door de stadspoort van de ‘Reckturm’ uit de 13e eeuw. Zo moet het er ongeveer hebben uitgezien toen de inwoners van Wiener Neustadt lang geleden hun ogen konden uitkijken. Veel historische gebouwen die aan Porsche gerelateerd waren bestaan weliswaar niet meer – zoals de fabriekshallen van Austro-Daimler –, maar straten als de Ferdinand-Porsche-Ring herinneren aan het historisch erfgoed.

Heidak is momenteel de enige die weet hoe het voelt om in de bolide te rijden. “Sascha werd gebouwd voor andere ondergronden. We hebben eigenlijk te veel grip, rijden daardoor te snel, hebben te veel vermogen”, geeft hij in een pauze te kennen. “Maar het is ontzettend leuk. Je voelt elke vibratie. Hoort hoe het met de motor gaat. Er is geen stuurbekrachtiging. Je hebt veel kracht en gevoel nodig.” Bovendien moet je absoluut een bril dragen, want de voorwielen laten veel stof opwaaien. Maar voor Heidak is het genieten. “En het is absoluut een eer om in dit decor te rijden.”

Leren van Ferdinand Porsche

Dan stapt hij weer in de racewagen. Veiligheidsgordels en verlichting ontbreken (zie kader p. 20). Naast de stoel voor de coureur bevindt zich een extra stoel voor de monteur – gebruikelijk voor racewagens uit die tijd. Ook de pedalen zijn ongebruikelijk gerangschikt: links de koppeling, rechts de rem, in het midden het gaspedaal. “Pas nadat we aan het project waren begonnen, beseften we dat er nog veel te leren viel over Sascha”, vertelt het hoofd van de garage, Kuno Werner. “Toen we de aandrijflijn weer tot leven wilden wekken, moesten we denken als de bouwers van toen.” Weliswaar worden er in het Porsche Museum meer dan 700 historische sportwagens beheerd, maar zelden een uit deze periode. “Kabelremmen zijn tegenwoordig bijvoorbeeld totaal ongebruikelijk”, legt Werner uit. “Bij de motor riepen we de hulp in van een expert die alles wist over vooroorlogse motoren.” Voor de restauratie moest er soms eerst speciaal gereedschap worden gemaakt. Tegelijkertijd stuitte de expert op eerste kenmerken van het huidige Porsche-DNA. “De lichtgewicht constructie van aluminium, het lage zwaartepunt”, aldus Werner. “Dat loopt als een rode lijn door onze sportwagens.” Aluminium was toen nog veel duurder dan tegenwoordig, desondanks besloot Ferdinand Porsche het te gebruiken. Ten voordele van de performance – ook die is tot op heden onafscheidelijk verbonden met de naam Porsche.

De wedergeboorte is het begin

Het is middag als de racewagen plotseling niet meer aanspringt. Aanzwengelen, duwen – niets helpt. Het team wordt een beetje nerveus. Maar niet Werner en Heidak. Zonder veel woorden te wisselen, gaan ze aan het werk. Iedere handeling klopt. Nog geen 15 minuten later horen we het inmiddels vertrouwde geluid van de racewagen. “Er moest een bougie worden vervangen”, licht Werner toe. “Dat er tijdens het rijden iets gebeurt, is bij zo’n oude racewagen heel normaal. Daar hebben we op gerekend.” Werner is het levende bewijs dat je nooit uitgeleerd raakt. Hij is al bijna 27 jaar in dienst bij Porsche. Toch vormde het project een echte uitdaging. “In het begin had ik helemaal geen link met Sascha”, zegt de 49-jarige. “Voor mij begint de bedrijfsgeschiedenis later. Maar als je in de historie duikt en veel dingen terugvindt die we uit andere sportwagens kennen, is dat best indrukwekkend.” Nu loopt de racewagen weer als vroeger: 598 kilogram ledig gewicht, 50 pk bij 4.500 omw/min, een viercilinder lijnmotor met bovenliggende nokkenas en 1.100 kubieke centimeter cilinderinhoud. “Het is een droombaan”, zegt Heidak als hem gevraagd wordt naar deze ervaring. “Wij werken in de museumgarage met racewagens uit meer dan 100 jaar automobielgeschiedenis. Waaronder hoogtepunten als Sascha – uniek.”

De 29-jarige rijdt zijn laatste rondje door de Burggasse en langs de oude stadsmuur. Kuno Werner staat tevreden glimlachend langs de weg. “Dat we Sascha weer thuis konden brengen, is het resultaat van een grote teamprestatie”, zegt hij. Of het nu gaat om de collega’s in het ontwikkelingscentrum in Weissach, om gepensioneerde medewerkers of om externe dienstverleners, de restauratie was een gigantisch project. “Maar het is pas het begin”, onderstreept Werner. Sascha moet in de nabije toekomst deel gaan uitmaken van de activiteiten van het bedrijf – en op authentieke wijze vertellen van de wortels van het Porsche-DNA.