Rok przełomów

Aby zrozumieć rok 1969, należy cofnąć się o dziesięć lat. To właśnie wówczas położono fundament pod te radykalne myśli i czyny, które zatrzęsły światem Zachodu końca lat 60. W Stanach Zjednoczonych czołowi beatnicy – Allen Ginsberg, William S. Burroughs i Jack Kerouac, który umiera w 1969 r., radykalnie zrywają w swoich pismach i powieściach z tradycją linearnej narracji. We Francji i w Niemczech młodzi filozofowie, tacy jak Michel Foucault czy myśliciele szkoły frankfurckiej, zmieniają sposób postrzegania świata, siebie i ludzkiej egzystencji. Rozwijający się w Stanach Zjednoczonych i w Wielkiej Brytanii pop art odcina się od intelektualizmu branży sztuki, idealizując jego przeciwieństwo: trywializm i codzienność. Gdziekolwiek nie spojrzeć, od lat 50. powstają absolutnie nowe rzeczy, jednak trochę czasu upłynie, zanim te niszowe impulsy wejdą do mainstreamu. Zanim coraz więcej ludzi nie tylko odważy się myśleć o rzeczach nie do pomyślenia, ale też uczynić z nich styl życia, przełamywać tabu, być niepokornym i buntowniczym, niekiedy do granic możliwości, a nawet jeszcze dalej.

Porsche 917-001

„To auto budzi postrach”. Rolf Stommelen, kierowca wyścigowy

„Postanowiliśmy zatem zagrać na dachu”. Ringo Starr, The Beatles

Tom Wolfe napisze później: „Lata 60. były możliwe dzięki naiwnemu założeniu, że niemożliwe jest możliwe”. Nie dotyczy to wyłącznie badań i techniki. Przewrót obejmuje wszystkie warstwy społeczne, ogarniając zarówno mężów stanu, jak i studentów, architektów i aktywistów, muzyków i projektantów, hipisów i hedonistów. Ich wszystkich łączy nieopisane pragnienie wolności, chęć odrzucenia krępujących konwencji i wyzwolenia się z powojennego odrętwienia. Świat jutra jest miejscem, które należy zacząć kształtować już teraz. Stare autorytety tracą siłę, sfera prywatna zmienia się w polityczną, a polityczna – w prywatną.

Numer 23 o wielu przydomkach

„Grunt pod stopami przypomina tu drobny puder”. Neil Armstrong, astronauta

Odrzucenie tradycji znajduje swój wyraz przede wszystkim w kulturze hipisów, którzy w 1969 r. są już od pewnego czasu ruchem masowym. W sierpniu około 500 tys. osób pielgrzymuje do odległej farmy w stanie Nowy Jork, by na festiwalu Woodstock Music & Art Fair zrealizować swoje wyobrażenia o egzystencji bez presji i lęku, eksperymentując z psychodelicznymi narkotykami i słuchając amerykańskiego hymnu państwowego przekształconego przez Jimiego Hendrixa w pełną skrzypiących efektów gitarową solówkę. Podczas gdy potężne ulewy zmieniają ziemię w błotną pustynię, piosenkarz zespołu Canned Heat w jednej ze swoich piosenek ogłasza: „A change is gonna come”.

1970
Le Mans ze Stevem McQueenem

„Robić dobre interesy – to sztuka największa”. Andy Warhol, artysta

Zmiany trwają jednak już od dawna. Światowy rozgłos zyskuje musical Hair, szerząc przesłanie „Make Love, Not War” nawet w komunistycznym Belgradzie. W Ann Arbor w stanie Michigan czterech znudzonych typków o nazwie The Stooges wymyśla nihilistyczną odpowiedź na eskapizm dzieci-kwiatów – pierwotną formę punk rocka. Bije ona rekordy głośności dzięki możliwościom, jakie dają nowe wzmacniacze gitarowe, tworząc swoistą ścieżkę dźwiękową do panujących w kraju rewolucyjnych nastrojów. Na drugim końcu muzycznego spektrum plasują się nieokiełznane improwizacje free jazzu – jako wyraz totalnego wyzwolenia muzycznych form wyrazu i odwrotu od tradycyjnych kanonów harmonii.

Również fabrykę snów czekają wielkie zmiany. W Hollywood młode pokolenie twórców filmowych buntuje się przeciwko estetycznym wzorcom i tradycyjnym wyobrażeniom moralnym dotychczasowych studiów filmowych, wprowadzając do kin sex, drugs & rock ’n’ roll. Reżyserzy korzystają z tego, że kamery filmowe stały się poręczniejsze i pozwalają na większą mobilność. Zdjęcia w plenerze zapewniają znacznie więcej bliskości i autentyczności niż sceny kręcone w studiach filmowych. Gangsterski film Arthura Pennsa Bonnie i Clyde idealnie oddaje ducha czasu. Przestępcy sprzeciwiający się zasadom establishmentu stają się postaciami, z którymi chętnie identyfikują się widzowie. Nowa generacja westernów, takich jak Dzika banda Sama Peckinpaha czy Pewnego razu na Dzikim Zachodzie Sergia Leone w bezkompromisowo brutalny sposób na nowo opowiadają o podboju Dzikiego Zachodu, odzwierciedlając przełomowy charakter swoich czasów. Swobodny jeździec Dennisa Hoppera – historia dwóch outsiderów, którzy wsiadają na swoje motocykle i ruszają w poszukiwaniu wolności, staje się kultowym filmem pokolenia Woodstock. Oscara za najlepszy film roku 1969 otrzymuje John Schlesinger za Nocnego Kowboja, film opowiadający o miłości między dwoma mężczyznami.

Nowe Hollywood z niespotykaną dotąd swobodą łamie wszelkie tabu. W kinach, na scenach teatrów i na plakatach reklamowych nagle pojawia się dużo nagiego ciała. Wyzwolenie seksualne nabiera dynamiki, która wnika aż do samego serca społeczeństwa. Podczas gdy czerwcowe zamieszki przed pubem Stonewall na Christopher Street w Nowym Jorku stają się początkiem zorganizowanego ruchu gejowskiego, powszechnie żartuje się, że hipisi nie ufają nikomu, kto dwa razy idzie do łóżka z tą samą osobą.

Tylko 12 egzemplarzy

„A Change Is Gonna Come“ Tytuł piosenki występującego na Woodstocku zespołu Canned Heat

W toku tej liberalizacji obyczajów do lamusa odchodzą również tradycyjne role mężczyzny i kobiety. Francuski projektant mody Yves Saint-Laurent ubiera swoje modelki w damskie garnitury, projektując przezroczyste bluzki, które należy nosić bez bielizny. Ten nowy image na początku staje się źródłem skandalu, szybko jednak wchodzi na salony, podobnie jak minispódniczka wypromowana kilka lat wcześniej przez Mary Quant. Jaskrawa kolorystyka w połączeniu z materiałami takimi jak tworzywo sztuczne i guma to cechy wyróżniające Vernera Pantona, duńskiego projektanta mebli, wyraźnie dystansującego się w ten sposób od powściągliwej tradycji wzornictwa skandynawskich drewnianych mebli, wyrzucając „stół-nerkę” czy meblościankę na wnętrzarskie wysypisko.

VW Porsche
115 631 egzemplarzy z 4 cylindrami

„Chwilę potem pojawił się błąd i program się zawiesił”. Charley Kline, programista

Również Porsche 914 nie mogłoby powstać w innych czasach niż koniec lat 60. – nie tylko ze względu na swoją żywą, pop-artową kolorystykę, lecz również ze względu na to, że jak żaden inny samochód tej epoki jest symbolem emancypacji za kierownicą i nowej mobilności społecznej. To samochód sportowy dla wszystkich – mężczyzn i kobiet.

8 cylindrów dla 914

„Chciałem, żeby kobiety miały tę samą garderobę co mężczyźni – marynarkę, spodnie i garnitur”. Yves Saint Laurent, projektant mody

Jednak jak każdy przełomowy moment, również ta epoka ma swoje ciemne strony. Głośno wyrażane żądania zmian natrafiają na bezwzględny opór instytucji państwowych. Na zachodzie tłumione są niemal wszystkie protesty przeciwko wojnie w Wietnamie. Nadciąga również terror. Nieposkromione dążenie do wolności przeradza się niekiedy w sekciarstwo i paranoję. Przerażające rytualne mordy grupy Manson Family wstrząsają całym zachodnim światem. To koniec niewinności beztroskiej ery dzieci kwiatów.

Pomimo tych sprzeczności, a może właśnie z ich powodu, schyłkowe lata 60. oddziałują na nas do dzisiaj. Z perspektywy czasu dynamika i dramaturgia tych wyzwolonych lat mogą wydawać się nam wynikiem mieszanki wiary w postęp, bezczelności i naiwności. Nad wszystkim stoi jednak ta bezgraniczna, badająca granice i przekraczająca je żądza zmian, torująca sobie drogę w 1969 r. Dla wielu entuzjastów Porsche właśnie w modelu 917 przejawia się duch tych czasów. Odwaga zmienia wszystko.