Onder grote meesters

Schilderachtig ligt het in het landschap: het prachtige, door toparchitect Renzo Piano ontworpen gebouw van Fondation Beyeler in Riehen bij Basel. Het meest bezochte kunstmuseum van Zwitserland is een plek van superlatieven: Claude Monet, Vincent van Gogh, Pablo Picasso, Louise Bourgeois – onder de meer dan 400 werken uit de moderne en hedendaagse kunst komen hier de grootste meesters uit de geschiedenis samen. De stichting, die in 1982 is opgericht, toont de kunstverzameling van de Zwitserse galeriehouder Ernst Beyeler en zijn vrouw Hildy, die deze in meer dan 50 jaar verzamelden. Momenteel wordt ze bestuurd door Sam Keller. Zijn weg ernaartoe was alles behalve conventioneel.

Keller is ondernemend, actief en moedig. In 2000 werd hij benoemd tot directeur van de kunstbeurs Art Basel – door Ernst Beyeler, de medeoprichter van de beurs. Het was niet de eerste keer dat de wegen van de twee elkaar kruisten. Maar voor Keller een cruciaal moment. “Zonder Ernst Beyeler zou ik niet staan, waar ik nu sta”, zegt hij. “De kennismaking met hem was mijn grootste geluk.” Keller ging met verve aan de slag en breidde Art Basel uit naar de VS. De in 2001 opgerichte Art Basel Miami Beach groeide uit tot een publiekstrekker. De kunstmarkt was laaiend enthousiast, de vakpers was onder de indruk, had het over een ‘meesterzet’ en prees Kellers lef: van een ‘Europese superbeurs’ had hij een ‘mondiaal dubbel­event’ gemaakt. Tegenwoordig is het event, dat dit jaar in het eerste weekend van december plaatsvindt, de grootste internationale beurs voor hedendaagse kunst in Noord-Amerika.

Het succes zou voor Keller alle deuren hebben kunnen openen, en hij zou nu voor de beroemdste musea van de wereld kunnen werken. Maar Keller is trouw ge­bleven aan zijn mentor. In 2008 gaf hij weer gehoor aan de wens van zijn promotor en werd hij directeur van Fondation Beyeler.

En dat terwijl het er lange tijd niet naar uitzag dat de nu 57-jarige de top van de internationale kunstwereld zou bereiken. Want de Zwitser is een zijinstromer. In gevestigde kringen word je snel gezien als een mislukkeling als je, zoals Keller, de kunstopleiding hebt afgebroken. Des te groter is de verbazing wanneer iemand als hij bereikt wat vóór hem 60 jaar lang niemand lukte: de weinige kwetsbare kunstwerken van Paul Gauguin (1843 – 1903) voor een tentoonstelling naar Zwitserland halen – een van de invloedrijkste Franse kunstenaars. Dat was in 2015 en tot dan toe een soort van meesterwerk. Vele andere volgden, bijvoorbeeld de tentoonstelling Life van Ólafur Elíasson en een over Francisco de Goya (1746 – 1828), die wordt beschouwd als wegbereider van de moderne kunst.

Zo niet-ijdel en ongecompliceerd hij ook overkomt, zo complex en ondoorgrondelijk is hij in zijn denken, zo flexibel in het creëren. Hij houdt van wat hij doet. Hij creëert – en dat vanuit passie. Slechts een jaar nadat hij Gauguin naar Fondation Beyeler haalde, begon hij met de planning van een dependance van het museum. Hij gaf architect Peter Zumthor de opdracht voor de uitbreiding. In 2022 werd met de bouw begonnen en die is nog in volle gang. Het nieuwe, driedelige gebouw in het aangrenzende Iselin-Weber-Park uit de 19e eeuw, dat tot op heden privébezit is, zal 1.500 vierkante meter extra tentoonstellingsoppervlakte bieden. Het past net zo harmonieus in de natuur als het hoofdgebouw. Onvermoeibaar zorgt Keller ervoor dat de nalatenschap van zijn in 2010 overleden mentor wereldwijd steeds meer bekendheid krijgt.

Maar hoe is Keller, hoe is de mens bij de kunst uitgekomen? Het verhaal dat Sam Keller niet uit een artistieke familie stamt, wordt steeds weer verteld. Hij legt uit: “Ik heb de kunst niet geleerd. Ik heb haar ervaren, me met haar beziggehouden en voor mezelf ontdekt.” Bij hem was dat zo. Bij toeval kwam hij, omdat hij zich voor architectuur interesseerde, naar Art Basel en in aanraking met Ernst Beyeler. Een van zijn belangrijkste eigenschappen is zijn nieuwsgierigheid. “Nieuwsgierigheid houdt in dat je de moed hebt om iets te durven en het leuk vindt om relaties op te bouwen”, aldus Keller. “En waarschijnlijk heb ik de gave om het talent van anderen te herkennen en te stimuleren.”

De complexiteit, de ervaring op esthetisch, technisch en inhoudelijk niveau is wat Keller intrigeert. “Het mooie aan mijn werk is dat je steeds weer serieel verliefd mag worden”, zegt hij enthousiast. “Dus steeds opnieuw. Maar eigenlijk ben je altijd verliefd op dat wat je net aan het doen bent, op dat wat je net hebt ontdekt. Dat is dan het belangrijkste op de wereld.”