De inhaalrace

Als Nayla al Khaja het woord voert, is alles in beweging. Haar handen, ogen en hele gezicht spreken mee en veranderen tekst in expressief vuurwerk. Twintig jaar geleden maakte haar moeder zich al zorgen: “In jouw hoofd gaat alles met 120 kilometer per uur!” Het was een reden om Nayla te verbieden haar rijbewijs te halen. Tevergeefs: op een dag haalde Nayla haar ouders simpelweg met de auto af van het vliegveld in Dubai. Inmiddels is ze 43, maar beweging vond ze als kind al fascinerend, en dan met name de emotie die bewegende beelden kunnen opwekken.

Al Khaja maakt een verbazingwekkend uitgeruste indruk voor een moeder van een jonge tweeling. Ze heeft nog maar een paar dagen om het draaiboek in te leveren voor haar eerste speelfilm, maar toch noemt ze haar huidige gemoedstoestand “comfortabel”. Comfort was echter nooit haar doel.

Nayla al Khaja is niet alleen de eerste vrouw die het in de Verenigde Arabische Emiraten tot filmmaakster heeft geschopt, ze was zelfs één van de pioniers die de hele filmindustrie hier heeft opgebouwd. En hierbij heeft ze geleerd dat haar comfortzone haar maar weinig te bieden heeft. Zowel in films als in haar eigen leven waardeert Al Khaja de confrontatie met de eigen angsten.

Op basis hiervan maakte ze een reeks korte films, die bij filmfestivals van Italië tot aan Dubai in de prijzen vielen. Al Khaja zelf werd benoemd tot ’Visionair van het jaar’ of ’Toponderneemster van het Midden-Oosten’. Ze trekt volle zalen met haar verhaal, mensen hangen aan haar lippen. Als ze bij een TED-conferentie haar hakken uitdoet om te laten zien hoe klein ze is, groeit ze alleen maar meer.

Als scholier draaide Nayla al haar eerste korte film. Toen ze na het Women’s College in Dubai naar de universiteit wilde, was haar vader in eerste instantie enthousiast. De studiekeuze beviel hem echter niet: film. En wel in Toronto, Canada.

“Onze maatschappij heeft zich zo snel veranderd. De ouderen hebben nauwelijks de tijd gehad om hieraan te wennen.” Nayla Al Khaja

“Mijn ouders waren gewoon nog niet zo ver”, blikt Al Khaja terug. “Ze hadden een dubieus beeld van de filmindustrie. En dan alleen als jonge moslima naar het buitenland? Onmogelijk. Er waren geen voorbeelden in ons land, geen andere vrouwen naar wie ik kon verwijzen.” Inmiddels begrijpt ze hoe lastig de situatie is voor oudere generaties. “Onze maatschappij heeft zich zo snel veranderd. De ouderen hebben nauwelijks de tijd gehad om hieraan te wennen.” Al Khaja klinkt niet bitter als ze vertelt hoe ze haar droom toch waarmaakte: door het ultimatum van haar vader te gehoorzamen. Ze trouwde met een vriend, die meeging naar Toronto. Het huwelijk hield niet lang stand.

In het begin was Canada beangstigend, zegt ze. De wereld werkte plotseling niet meer zoals in haar beschermende ouderlijk huis. Naast haar filmcolleges bezocht ze ook politieke lezingen. Ze is geschokt door vrijmoedige kunstprojecten. Ze wordt steeds zelfstandiger. “Als eerste heb ik geleerd om zelf mijn auto vol te tanken”, lacht Al Khaja.

Ze wil met haar films niet provoceren, maar een gesprek op gang brengen. Zelfs zware onderwerpen benadert ze subtiel, vol poëzie – inclusief kindermisbruik, gearrangeerde huwelijken of de soms uitdagende datingconventies in de Arabische wereld. Steeds weer komt ze terug bij de “sprakeloosheid” tussen mensen, die eigenlijk dicht bij elkaar zouden moeten staan.

Ze maakt het zichzelf niet makkelijk met deze onderwerpen, ook omdat de filmindustrie in haar thuisland nu pas in opkomst is. Vanaf het begin ging het haar om veel meer dan alleen haar eigen werk. Ze vindt het belangrijk om jonge talenten te ondersteunen, zoekt financiers en wil een publiek opbouwen voor een nieuwe generatie filmmakers. Al Khaja: “Ik organiseer vaak grote evenementen rondom een première, om het lokale publiek erbij te betrekken.”

“Mijn visie is helder: ik wil dat we in de Emiraten films en series maken die de hele wereld veroveren.” Nayla Al Khaja

Ze is bijzonder trots op de oprichting van de eerste filmsalon van Dubai, in 2007 – met de zegen van de regering. In The Scene Club kunnen leden onafhankelijke films zien in de ongecensureerde originele versies. “Dat was een enorme stap vooruit voor de branche”, vindt Al Khaja. Haar eigen scripts gaan over het echte leven, met zijn goede en slechte kanten. Daarbij behandelt ze haar cultuur altijd respectvol. Zo kon uiteindelijk ook haar familie de carrière van hun zelfbewuste dochter accepteren.

Wat wel een probleem was: haar status als gescheiden vrouw. Hoewel ze al een eigen bedrijf runde, wilden haar ouders haar geen toestemming geven om alleen naar Zwitserland te vliegen voor een congres. Wat zouden de mensen daarvan denken? Nayla, toen 29, sloop in alle vroegte het huis uit. Om het goed te maken stuurde ze haar familie nog voor haar vlucht een hoop liefdevolle berichten.

Haar land heeft inmiddels een levendige markt voor televisieproducties en naast haar zijn er nog vijf andere regisseuses. Maar de infrastructuur voor een speelfilmbranche ontbreekt nog. Dat begint al bij de acteurs en actrices, vertelt Al Khaja: “We werken altijd met dezelfde pool van twintig mensen.”

De aandacht die ze als vrouwelijke regisseur krijgt, vindt ze een groot voordeel: dit helpt om reclame te maken voor haar ideeën en doelen. Media willen maar wat graag interviews en fotoshoots met de ’Queen of Short Movies’. Ze vertelt hoe ze Martin Scorsese bewondert vanwege zijn bijzondere manier om een verhaal te vertellen, of Clint Eastwood om hoe hij zich als regisseur inhoudt om de acteurs te laten stralen. Maar haar ware iconen zijn filmmaaksters die voor andere vrouwen de weg effenen om aan het werk te gaan in de filmindustrie. “Mijn visie is helder: ik wil dat we in de Emiraten films en series maken die de hele wereld veroveren.” Ze wil de veelzijdigheid van haar land tonen aan een internationaal publiek. Authentiek, menselijk, ver weg van alle westerse clichés over de Arabische wereld. Haar volgende speelfilm heet The Shadow. Het is een duistere thriller, gebaseerd op een waar verhaal uit haar omgeving. De film draait om exorcisme en moederliefde, en een vrouw die de confrontatie aangaat met haar angsten. “Wie zegt dat alleen mannen horrorfilms kunnen regisseren?”

Haar familie heeft haar rijvaardigheid allang geaccepteerd: “Intussen willen ze allemaal dat ik rijd.” En zelfs haar moeder vindt niet meer dat Nayla al Khaja te snel gaat.

SideKICK: #DriveDefinesHer