Lord of the lines

“Belangrijk is de erkenning van het belang van architectuur voor de maatschappij.” Lord Norman Foster

Het epische panorama is ruim vijftien meter breed en drie meter hoog, met traditionele Sumatraanse technieken geweven uit draden in veertien kleur­nuances. Het is een interpretatie van William Shakespeares Seven Ages of Man, gemaakt door de Britse kunstenaar Grayson Perry. Zeven stadia in het leven van een man, als XXL-wandtapijt. Voor het kunstwerk staan twee Porsches 356. Welkom in de garage van sterarchitect Lord Norman Foster, 85 jaar oud. Hij zit nog altijd vol energie en staat nog stevig aan het roer van zijn bedrijf. Een leven in zeven akten.

Eerste akte – Manchester

Norman Foster wordt in juni 1935 geboren in het Engelse Stockport en groeit op in de arbeidersstad Manchester. Als kind schrijft hij een opstel over een duel tussen twee racewagens op de Nürburgring en verovert zo een plaats op de middelbare school. Foster: “Ik besefte dat ik absoluut gefascineerd was door raceauto’s. Ik was vooral enthousiast over de constructies van Porsche met achterwielaandrijving. Voor mij zijn deze auto’s kunstwerken, een soort futuristische beeldhouwwerken.”

Op zijn zestiende gaat de jonge Norman Foster van school om geld te verdienen bij de gemeente. Zijn inspiratie haalt hij in zijn jeugd vooral uit boeken en tijdschriften. Het weekblad Eagle, een eigenzinnige mix van futurisme, technologie en architectuur, is gericht op jongeren. Op de covers prijkt stripheld Dan Dare, een piloot. Foster begint te dromen van een leven in de lucht. Zijn eerste avontuur brengt al snel zijn dromen tot leven.

Tweede akte – Royal Air Force

Zijn passie voor vliegen brengt Foster in 1953 naar de Royal Air Force voor zijn dienstplicht. Bij zijn dagelijkse werk in een radarstation blijft hij weliswaar met beide benen op de grond, maar toch haalt hij na enkele jaren zijn eerste vliegbrevet. Aircraftsman Foster 2709757 vliegt zelfs nu nog met helikopters en straaljets.

Na zijn opleiding bij de luchtmacht komt hij rond van losse baantjes – de treurigheid van het gemeentebeheer wil hij koste wat kost vermijden. In de bibliotheek van Levenshulme doet hij zijn volgende grote inspiratie op: Vers une architecture, van Le Corbusier. Hij heeft het boek nog. “Ik was gehypnotiseerd door het design”, vertelt hij. Hij solliciteert naar een plek in de architectuuropleiding van de University of Manchester en wordt aangenomen. Al in zijn tweede semester valt hij op met zijn doordachte ontwerp van een windmolen. Ook met een ontwerp voor een huis waarin een motorboot bijna in de woonkamer aanmeert, onderscheidt hij zich van zijn medestudenten.

Derde akte – Yale

In 1961 ontvangt Foster een beurs voor de prestigieuze Yale University in de Verenigde Staten. De architectuurstudent is al langer gefascineerd door de Amerikaanse benadering van vorm en functie. Al aan het begin van de Tweede Wereldoorlog waren veel pioniers uit Europa gevlucht, om hun ideeën verder te dromen en te ontwikkelen op een ander continent. Amerika had daarom de grote namen als Ludwig Mies van der Rohe en Walter Gropius, de grondlegger van Bauhaus. Foster geniet van Yale. Visionairs als Richard Buckminster Fuller en Paul Rudolph stimuleren hem tot topprestaties. Met zijn medestudent Richard Rogers reist Foster in een Volkswagen ‘Kever’ door de VS. De gebouwen van Frank Lloyd Wright of Charles Eames werken als een magneet op de jonge architect. Vooral modulaire constructies maken een blijvende indruk. Na zijn afstuderen aan Yale werkt Foster nog een paar maanden in San Francisco. Hier wordt hij verliefd op het silhouet van de Porsche 356: “Die wagen had een cultstatus in Californië. Eigenlijk was het een niche-auto, maar iedere keer als ik met mijn MGA bij de garage kwam, stonden daar alleen maar 356’s. Zelfs de hoofdontwerper van het bureau waar ik voor werkte, reed een 356. Ik was direct in de ban van de vorm en het concept van de auto.”

“Voor mij zijn de 356’s kunstwerken, een soort futuristische beeldhouwwerken.”

Vierde akte – Team 4

In 1963 richt Foster het architectenbureau Team 4 op, samen met Richard Rogers, Fosters latere echtgenote Wendy Cheesman en haar zus Georgie. Eén van hun eerste ontwerpen wint de RIBA Award van het Royal Institute of British Architects. Het verwijst naar Fosters passie voor vliegen: een deel van het prijswinnende Creek Vean House in het Engelse Cornwall doet denken aan een cockpit die half uit de aarde steekt. De vier architecten onderscheiden zich van de mainstream met een mix van traditionele en industriële materialen. Ze halen zelfs de bioscoop. Regisseur Stanley Kubrick gebruikt het Skybreak House in het Britse Radlett in 1971 als locatie voor zijn blockbuster A Clockwork Orange.

Vijfde akte – Foster + Partners

Samen met zijn vrouw Wendy richt Norman Foster in 1967 het bureau Foster Associates op, dat ze later omdopen tot Foster + Partners. Het bureau wordt een incubator voor baanbrekende bouwkunst.

In datzelfde jaar ontvangt hij de wereldwijd felbegeerde Pritzker Architectuurprijs. De uitreiking is in Berlijn, waar hij de opdracht ontvangt voor de reconstructie van de Duitse Rijksdag. “Ik denk dat dit mijn meest betekenisvolle project is”, vertelt Foster.

Hij pakt het holistisch aan, van de plaatsing van de zetels tot aan de gigantische bondsadelaar en natuurlijk de beroemde glazen koepel. Foster herinnert zich het proces: “We hebben een koepelmodel gemaakt op schaal 1:20 en die met een kraan op het echte Rijksdaggebouw gezet om erin te kunnen staan. We wilden simpelweg kunnen voelen wat de inrichting met ons deed.” De politieke uitwerking van zijn ontwerpen vraagt om maximale fijngevoeligheid. “Ik weet nog hoe ik met de toenmalige bondskanselier Helmut Kohl door het gebouw liep. Hij had bepaalde kleurwensen en wilde in ieder geval iets opwekkends voor het herenigde Duitsland.” De Brit wist het Duitse staatshoofd ook te overtuigen om de cyrillische inscripties van het Rode Leger te conserveren, die soldaten in 1945 op de wanden hadden aangebracht.

Voor de vormgeving van de grote adelaar van tweeënhalve ton die in de plenaire zaal boven de hoofden van de politici waakt, reisde Foster naar Japan, om de wilde roofvogels dagenlang te bestuderen in de bergen. En toch: “De adelaar is een compromis, ik had hem graag iets peziger gemaakt.”

Zesde akte – Apple Park

“Hey Norman, this is Steve. I need your help.” Het telefoontje leidt tot het waarschijnlijk meest spectaculaire kantorencomplex ter wereld: Apple Park. De computerfabrikant bouwt zijn centrale in Cupertino in Silicon Valley, waar de Apple-oprichter Steve Jobs opgroeide. Foster benadrukt het graag: “Het was echt een bijzondere samenwerking. Steve wilde niet als klant worden gezien, maar als lid van mijn team. Hij vertelde dat Silicon Valley in zijn jeugd het grootste deel van het fruit voor Amerika produceerde. Dat was de inspiratie voor Apple Park.” Het complex wordt algemeen gezien als één van de meest vooruitstrevende bouwwerken binnen de bedrijfsarchitectuur. Het wint honderd procent van zijn energie uit duurzame bronnen. De zonnecellen op de campus genereren tot zeventien megawatt en vormen samen één van ’s werelds grootste zonne-installaties die op een dak zijn gemonteerd.

Zevende akte – Chesa futura en 356

De gevel is opgebouwd uit 250.000 handgesneden dakspanen van larikshout. Vanaf de overkant van het meer valt het gebouw weg tegen de achtergrond van het Zwitserse berglandschap. Chesa futura betekent huis van de toekomst in het Reto-Romaans, de traditionele taal van het kanton Graubünden. Foster heeft zijn eigen wooncomplex midden in Sankt Moritz geplaatst, waar het doet denken aan een zojuist geland ruimteschip.

De sterarchitect wordt even filosofisch: “Tegenwoordig staat de 356 voor glamour, maar zijn wortels liggen eigenlijk in de tijd van net na de oorlog. Er heerste schaarste en het ontwerp moest rekening houden met de onderdelen die beschikbaar waren.”

“Chesa futura is heel levendig – net als mijn Porsche.”

Lord Norman Foster betaalde als kind zijn pence om te kunnen opstijgen met de stripheld Dan Dare in Pilot of the Future. Met moedige architectuur werd hij later zelf een piloot van de toekomst, en hij is innig dankbaar: “Ik heb veel waardering voor deze sportwagen, net als voor mijn hele leven. Het is een voorrecht om nog van iedere rit te kunnen genieten.”