Jaar van verandering

Woodstock, Concorde, maanlanding: in 1969 is zelfs het firmament geen grens meer. Grote delen van de westerse samenleving laten al het oude achter zich om nieuwe wegen te bewandelen. Met de 917 en de 914 presenteert Porsche twee auto’s die vrijwel geen overeenkomsten hebben. Hoe kon dit allemaal zo gebeuren?

Luister hier naar het artikel (alleen in het Engels)

Year of Change

00:00

00:00

De disruptie zit in alle delen van de maatschappij. Staatslieden en studenten, architecten en activisten, muzikanten en modeontwerpers, hippies en hedonisten – allen delen ze de drang naar vrijheid.

1969. In dit jaar toont de wereld durf. Alles lijkt haalbaar, niets is onmogelijk. Als de wil er maar is. Neil Armstrong, de eerste mens op de maan. De 747 stijgt op, het tot dan toe grootste passagiersvliegtuig ter wereld. De Concorde, het snelste vliegtuig dat ooit werd gebouwd, steekt in een ruime koffiepauze de Atlantische Oceaan over. Het geloof in grenzeloze technologie wordt alleen overtroffen door de snelheid waarmee de records sneuvelen. In politiek en maatschappij of op het gebied van technologie: hier woedt de strijd van de systemen, de politiek-ideologische wedloop naar de ruimte en om het overwicht in het denken. Daar het duel om de soevereine interpretatie op het circuit, de reinste provocatie van de fysica: het “ultieme beest” zal Ferdinand Piëch zijn auto noemen waarmee hij grenzen opzoekt en die Ferrari op de knieën moet dwingen in Le Mans – een auto zoals die nog nooit eerder is gezien en die nog minder voor mogelijk werd gehouden, zijn “grootste risico”, een “nuttige waanzin”. 387 kilometer per uur is de topsnelheid van de 917, eigenlijk onbestuurbaar, maar ook niet te stoppen. Porsche lanceert zichzelf hiermee abrupt naar de top van de sportwagenindustrie. Toeval?

Winnaar van Le Mans
March 12, 1969. At the Geneva Motor Show, the Porsche 917 makes its debut. Just over one year later, on June 14, 1970, German driver Hans Herrmann and Englishman Richard Attwood win the 24 Hours of Le Mans in the Porsche 917 short tail with start number 23—pictured here. It’s the first overall victory for Porsche in the endurance classic and a milestone in racing history.

Om het jaar 1969 te begrijpen, is inzicht in het voorafgaande decennium essentieel. In die tijd werd de basis gelegd voor het radicale, gedurfde denken en handelen dat de westerse wereld eind jaren zestig op zijn grondvesten doet schudden. In de VS breken de belangrijkste auteurs van de beatgeneratie Allen Ginsberg, William S. Burroughs en Jack Kerouac, die in 1969 overlijdt, in hun publicaties en romans radicaal met de traditie van het lineaire verhaal. In Frankrijk en Duitsland verleggen jonge filosofen zoals Michel Foucault en de denkers van de Frankfurter Schule het perspectief op de wereld, het ‘Ik’ en het ‘Zijn’. Popart, een kunststroming die in de VS en in Groot-Brittannië in opkomst is, keert zich af van het intellectualisme in de kunst en idealiseert precies het tegenovergestelde: het triviale, het alledaagse. Sinds de jaren vijftig ontstaan er overal ingrijpend nieuwe stromingen, maar het duurt even voordat deze impulsen vanuit de niches doordringen tot de mainstream. Totdat steeds meer mensen niet alleen het ondenkbare durven te denken, maar ook bereid zijn ernaar te leven en taboes te doorbreken – simpelweg: gedurfd, opstandig, rebels, soms tot de grenzen van het redelijke en eroverheen.

Porsche 917-001

De eerste
March 10, 1969. The car with chassis number 001 is completed just two days before its world premiere at the Geneva International Motor Show. It’s the first of twenty-five units of the 917 required by the regulations for the homologation of a Group 4 sports car. By September 1970 its appearance will have been modified and repainted three times. In 2019 the Porsche Museum returned it to its original condition.

“Die auto boezemt angst in.” Rolf Stommelen, autocoureur

Supersonisch
March 2, 1969. Maiden flight of the Concorde. The Anglo-French joint venture is the first passenger aircraft in the world to break the sound barrier. From London and Paris, New York is suddenly a short excursion.

Laatste liveoptreden
January 30, 1969. The Beatles give their final live performance on London’s Savile Row amid the most renowned bespoke tailors in the world—on the roof of a building that they had bought the previous year for their newly formed company, Apple Corps.

Succesvol debuut
June 1, 1969. The International ADAC 1,000 Kilometer Race on the Nürburgring’s famed Nordschleife (north loop). It’s the very first race for a Porsche 917. Frank Gardner (Australia) and David Piper (UK) ultimately take eighth place. Jo Siffert (Switzerland) and Brian Redman (UK) take victory in a Porsche 908.

“Dus hebben we besloten om gewoon het dak op te gaan.” Ringo Starr, The Beatles

Tom Wolfe zal schrijven: “De naïviteit aan te nemen dat het onmogelijke zou kunnen gebeuren, maakte de sixties pas mogelijk.” Dit geldt niet alleen voor onderzoek en technologie. De disruptie zit in alle delen van de maatschappij. Bij staatslieden en studenten, architecten en activisten, muzikanten en modeontwerpers, hippies en hedonisten. Wat hen bindt is de onvoorwaardelijke drang naar vrijheid, het verlangen om beklemmende conventies af te schudden en te ontsnappen aan de naoorlogse verlamming. De wereld van morgen moet vandaag worden vormgegeven. Traditionele autoriteiten wankelen, privé wordt politiek en politiek wordt privé.

De 23 kent veel namen

De ‘Zeug’
The 917/20. One of a kind. And not only for its extravagant, pink paint job and decals. The idea comes from Porsche designer Anatole Lapine, that also gives the car its nicknames Pink Pig, Truffle Hunter, and Big Berta.

Race naar de maan
July 21, 1969, 02:56 GMT. The “Apollo 11” spacecraft lands on the moon. Neil Armstrong becomes the first human to set foot on the Earth’s satellite and later photographs fellow astronaut Edwin “Buzz” Aldrin walking on the eastern side of the moon.

Op truffeljacht
June 13, 1971. Le Mans could have been the big race for the 917/20. Driven by Reinhold Joest and Willi Kauhsen, the Pink Pig surprises one and all by winning the pre-training. In the race itself, however, the two German drivers don’t make it past the twelfth hour.

“De bodem voelt zacht en poederig.” Neil Armstrong, astronaut

De afwijzing van de gevestigde orde komt vooral tot uiting in de hippiecultuur, die in 1969 al lang een massabeweging is geworden. In augustus komen naar schatting 500.000 mensen samen op een afgelegen boerderij in de Amerikaanse staat New York, waar ze op de Woodstock Music & Art Fair hun ideeën over een bestaan zonder dwang en schaamte willen uitleven, willen experimenteren met psychedelische drugs en Jimi Hendrix het Amerikaanse volkslied verandert in een afgrijselijk rondzingende kakofonie. Terwijl zware stortbuien de grond in een modderbad veranderen, kondigt de zanger van de band Canned Heat in een van zijn songs aan: “A change is gonna come.”

1970
Le Mans met Steve McQueen

Porsche 917 ‘Gulf’
The 917’s cult paint job in light blue and orange, seen in the film Le Mans, has a commercial backstory. With the financial outlays for a motorsport presence shooting through the roof, Porsche opts for a partnership with the English racing team John Wyer Automotive Engineering Ltd.—and adopts the colors of its sponsor, the Gulf Oil company.

Ontmoeting op het circuit
June 13, 1971. The long-tail version of the 917, driven by Jo Siffert and Derek Bell, meets the 914/6 of Gerd Quist and Dietrich Krumm at Le Mans.

De eerste “Interview”
November 1969. Artist Andy Warhol and the English journalist and Village Voice cofounder John Wilcock publish “Interview”. The magazine consists exclusively of interviews—most of them conducted by Warhol personally.

“Een goede deal sluiten, is de beste kunst.” Andy Warhol, kunstenaar

De verandering is echter al in volle gang: de musical Hair wordt een wereldsucces en verspreidt de boodschap “Make Love, Not War” zelfs in het communistische Belgrado. In Ann Arbor, in de Amerikaanse staat Michigan, bedenken vier verveelde jongens onder de verzamelnaam ‘The Stooges’ een nihilistisch antwoord op het escapisme van de bloemenkinderen in de vorm van punkrock, waarbij de grenzen op het gebied van geluidssterkte worden verlegd, omdat de nieuwe gitaarversterkers dat nu kunnen. Zo leveren ze een brute soundtrack voor de revolutionaire stemming in het land, terwijl aan de andere kant van het muzikale spectrum de ongebreidelde improvisaties van de freejazz de muzikale uitdrukkingsvormen van hun grenzen ontdoen en breken met de traditionele harmonie.

Ook Hollywood moet zichzelf opnieuw uitvinden. Een jonge generatie auteurfilmmakers komt in opstand tegen de esthetische formules en traditionele morele concepten van het studiosysteem en brengt seks, drugs & rock-'n-roll op het doek. Filmcamera’s zijn handzamer geworden en daardoor veel mobieler, waarvan de regisseurs goed gebruikmaken. Filmopnames op echte locaties zorgen voor meer betrokkenheid en authenticiteit dan opnames in de studio. Arthur Penns gangsterfilm Bonnie and Clyde weet de tijdgeest perfect te treffen. Criminelen die de regels van de gevestigde orde tarten worden herkenbare personages. Neo-westerns zoals Sam Peckinpah’s The Wild Bunch of Sergio Leones Play me the Song of Death geven de verovering van het Wilde Westen weer met een meedogenloze wreedheid en weerspiegelen daarmee de omwentelingen van het heden. Dennis Hoppers Easy Rider, het verhaal van twee verschoppelingen die op hun motoren de vrijheid zoeken, wordt de cultfilm van de Woodstock-generatie. De Oscar voor de beste film van het jaar 1969 gaat naar John Schlesingers Midnight Cowboy, het verhaal van een liefdesaffaire tussen twee mannen.

Het doorbreken van taboes in New Hollywood gaat gepaard met een ongekende ruimdenkendheid. Op de bioscoopschermen, theaterpodia en reclameaffiches is ineens veel naakt te zien. Seksuele bevrijding brengt een dynamiek op gang die doordringt tot in de kern van de samenleving. Terwijl de Stonewall-rellen in de New Yorkse Christopher Street in juni de geboorte markeren van de georganiseerde homobeweging, wantrouwen hippies naar verluidt iedereen die twee keer met dezelfde persoon naar bed gaat.

Slechts 12 exemplaren

Porsche 914/6 GT
August 22, 1970. The Porsche 914/6 GT, of which just twelve units are built, celebrates its greatest racing success. After eighty-six hours of racing in the Marathon de la Route on the Nürburgring, the six-cylinder sports cars from Porsche hold the top three spots. The winner’s trophy goes to Gérard Larrousse (France), Claude Haldi (Switzerland), and Helmut Marko (Austria).

Love & Peace
August 15–18, 1969. The Woodstock Festival features performances by stars like Jimi Hendrix, Janis Joplin, Jefferson Airplane, Santana, Joe Cocker, and Sly & The Family Stone. Today they’re considered icons of the hippie movement.

Klassewinnaar in Le Mans
June 14, 1970. Amid the celebrations of the first overall Porsche victory in the endurance classic at Le Mans, achieved by Richard Attwood and Hans Herrmann in the 917, another triumph is almost forgotten: in a 914/6 GT, the two Frenchmen Claude Ballot-Léna and Guy Chasseuil with start number 40 take victory in the class for GT cars with up to 2,000 cc displacement with a sixth-place overall finish.

“A Change Is Gonna Come” Songtitel van de in Woodstock optredende band Canned Heat

Bij deze liberalisering worden ook de traditionele rolmodellen van mannen en vrouwen overboord gezet. De Franse modeontwerper Yves Saint Laurent laat zijn modellen broekpakken dragen en ontwerpt transparante topjes die zonder ondergoed gedragen moeten worden. Deze uitstraling veroorzaakt aanvankelijk een schandaal, maar wordt al snel maatschappelijk geaccepteerd – vergelijkbaar met Mary Quants minirokken een paar jaar eerder. Schreeuwende kleuren in combinatie met materialen als plastic en rubber zijn terug te vinden in het meubeldesign van de Deen Verner Panton, die zich daarmee duidelijk distantieert van het sobere traditionele Scandinavische houten meubilair en die de niertafel en de kastwand naar de vuilnisbelt van de interieurcultuur verwijst.

De VW Porsche
115.631 exemplaren met 4 cilinders

Porsche 914/4
The base version of the 914 features an air-cooled, 1.7-liter, four-cylinder boxer engine with 59 kW (80 hp). The first series sports car with a mid-engine was designed by Porsche and distributed in collaboration with Volkswagen. It’s available in two versions: as a 914 with four-cylinder engine by Volkswagen and as a 914/6 with a six-cylinder power unit by Porsche.

Zelfbewuste vrouwen
The advertising images for the 914 in 1969 present an image of women that’s in step with the times: women are self-assured, independent, liberated—and have a thing for mid-engine sports cars.

Voorloper van het internet
October 29, 1969. At the University of California, Los Angeles, programmer Charley Kline becomes the first person to transmit a message from one computer to another. It is notably concise: “Log”—the starting gun for ARPANET, a precursor to the Internet.

“En toen had hij een bug en liep vast.” Charley Kline, programmeur

De Porsche 914 kon waarschijnlijk ook alleen maar gestalte krijgen aan het einde van de jaren zestig. Niet alleen vanwege de trendy en veelkleurige carrosserieën, maar ook omdat deze auto als geen andere een exponent was van emancipatie achter het stuur en stond voor een nieuwe sociale mobiliteit: een sportwagen voor elke man – én elke vrouw.

8 cilinders voor de 914

Porsche 914 S, Ferdinand Piëchs speciale uitvoering
The sports-car manufacturer builds a test vehicle with the Porsche 908’s engine for its head of development, Ferdinand Piëch. The 914 S combines mid-engine dynamics with the eight-cylinder engine used in racing. The result is a test vehicle with chassis number 111 and 221 kW (300 hp), whose exterior barely differs from the less powerful 914 variants.

Acht cilinders voor Ferry Porsche
September 19, 1969. For his sixtieth birthday, Ferry Porsche (second from left) receives a very special birthday present in Zell am See: a street-legal 914 S with 260 hp.

YSL ook voor mannen
September 10, 1969. Liberation in the other direction: in his newly opened Rive Gauche boutique in London, French fashion designer Yves Saint Laurent presents clothing not only for women, but also—for the first time—for men.

“Ik wilde vrouwen dezelfde garderobe geven als mannen: colbert, broek en pak.” Yves Saint Laurent, modeontwerper

Maar elke radicale verandering heeft ook schaduwkanten. Enerzijds stuit de luidruchtig geuite wens tot verandering op krachtig verzet van overheidsinstellingen. In de westerse wereld worden vrijwel alle protesten tegen de Vietnamoorlog de kop ingedrukt. Anderzijds groeit de terreur. Soms slaat de bevrijdingsdrang door naar paranoia en sektarisme. De wrede rituele moorden door de Manson Family brengen de hele westerse wereld in shocktoestand. Voor de hippiebeweging is dat het einde van de onschuld.

Porsche 916
The critical impetus for the 916 is provided by the 914 S—which was inspired by Ferdinand Piëch—because it shows that a 914 can handle considerably more horsepower. In 1971 eleven units of the 916 are built, equipped with 154 kW (210 hp), six cylinders, and a boxer engine. The car doesn’t go into series production because it would have been too expensive to manufacture.

Ondanks of waarschijnlijk juist vanwege deze tegenstrijdigheden hebben de late jaren zestig ook nu nog betekenis. Achteraf gezien lijken de dynamiek en het drama van deze ontketende tijd het resultaat van een mengeling van geloof in vooruitgang, ongegeneerdheid en naïviteit. Maar bovenal is er de grenzeloze wil tot verandering die in 1969 een uitweg zoekt – door grenzen te verkennen en grenzen te willen overschrijden. Voor veel Porsche-liefhebbers is de 917 een expressie van deze tijdgeest. Durf verandert alles.

Speciale tentoonstellingen in het Porsche Museum

Het Porsche Museum toont tot 7 juli 2019 de speciale tentoonstelling ‘50 jaar 914 – Typisch Porsche’. Bovendien loopt tot en met 15 september 2019 ‘50 jaar 917 – Colours of Speed’, de speciale expositie over de wellicht beroemdste racewagen aller tijden. In Zuffenhausen wordt ook de eerste 917 in oorspronkelijke staat tentoongesteld.

www.porsche.com/museum/en